Ο Σπάρτακος έμεινε στη ιστορία περισσότερο ως θρύλος παρά ως απτή προσωπικότητα. Τα απολύτως ελλιπή στοιχεία για την καταγωγή του, τα παιδικά του χρόνια, τις συνθήκες που τον οδήγησαν στη δουλεία και το πώς κατέληξε μονομάχος στη σχολή του Λέντουλου Βατιάτου είναι μόνο η αφορμή για την απαρχή του θρύλου, γιατί η πραγματική αιτία είναι η έτσι κι αλλιώς θρυλική επανάσταση των σκλάβων που ξεκινά στην Καπύη το 73 π.Χ.
Γράφει ο
Θανάσης Μπαντές
Γιατί ο θρύλος δεν είναι παρά η πραγμάτωση του αδύνατου, η ζωντανή επιβολή της ισχύος της βούλησης που δεν μπορεί να εγκλωβιστεί από κανένα καθεστώς. Είναι το ξεκίνημα του φαντασιακού, που αποδεικνύεται ολοφάνερα χειροπιαστό, αρκεί να μπορεί κανείς να το διακρίνει.
Κι εδώ δεν μιλάμε για πίστη. Εδώ μιλάμε για τους όρους της προσωπικής αξιοπρέπειας που ορίζονται ατομικά και διαχέονται προς κάθε κατεύθυνση διαμορφώνοντας μια ανίκητη συλλογικότητα. Μιλάμε δηλαδή για την ιστορική αναγκαιότητα των γεγονότων που ξεπερνούν όλους τους νόμους κι όλες τις πολεμικές τακτικές.
Γιατί κανένας νόμος δεν θα μπορούσε να επιβεβαιώσει ότι θα δραπέτευαν μια χούφτα σκλάβοι από την πάνοπλη φρουρά του Βατιάτου κρατώντας μαγειρικά σκεύη. Γιατί κανένας νόμος δεν θα ανεχόταν ότι η άτακτη δημιουργία ενός εξαθλιωμένου στρατού θα έβαζε σε κίνδυνο την ίδια τη Ρώμη.
Ότι μια χούφτα μονομάχοι θα γινότανε χιλιάδες και θα καταπίνανε τις λεγεώνες και του Γάιου Κλαύδιου Γκλάμπερ στο Βεζούβιο και του Βαρίνιου, ώστε να καταφέρουν να γίνουν την άνοιξη του 72 π.Χ. κυρίαρχοι της Καμπανίας.
Κι εδώ ακριβώς βρίσκεται η λογοτεχνική δύναμη του 'Αρθουρ Καίστλερ που καταφέρνει να αναπλάσει μια ιστορική εποχή παρακολουθώντας μια προσωπικότητα που κινείται ανεξέλεγκτα χωρίς όμως να υποκύπτει ούτε στην ελάχιστη μυθοποίηση.
 |
| Άρθουρ Καίστλερ |
Γιατί ο Σπάρτακος παρουσιάζεται με όλους του τους φόβους. Γιατί διστάζει να αντιμετωπίσει τις διασπαστικές διαθέσεις του Κρίξου που φαίνονται σχεδόν απ’ την αρχή. Γιατί βρίσκεται υπόλογος μπροστά στο στρατό του και παίρνει σκληρές αποφάσεις για τη διατήρηση της πειθαρχίας.
Γιατί απ’ την αρχή γνωρίζει το τέλος χωρίς την ελάχιστη αυταπάτη. Γιατί μεγάλο κομμάτι του στρατού δεν τον υπακούει και ισοπεδώνει το Μεταπόντιο παρά τη θέλησή του. Γιατί βλέπει το στρατό να χωρίζεται ανάλογα με τις εθνότητες και να γεννιούνται μίση. Γιατί προσπαθεί μέχρι το τέλος να βρει συνεργασίες δημιουργώντας ένα κοινό μέτωπο και βλέπει τα πάντα να ναυαγούν.
Γιατί οι πειρατές τον εξαπατούν και του κλέβουν τα λεφτά, αφήνοντάς τον περικυκλωμένο στο Ρήγιον, στο έλεος του Κράσσου. Γιατί στη συνάντηση με τον Κράσσο ο αγνός ιδεαλισμός του συντρίβεται μπροστά στον κυνισμό του Ρωμαίου μεγαλοκαρχαρία.
Τελικά, το – κατά Καίστλερ – πορτρέτο του Σπάρτακου που τσαλακώνεται μέσα στη δίνη της ιστορίας, είναι ίσως η πιο ηρωική προοπτική που του αποδόθηκε ποτέ. Γιατί οι υπερβολές και οι εξιδανικεύσεις κομματιάζουν κάθε ανθρώπινη οπτική, και δεν υπάρχει τίποτε πιο ανθρώπινο από την μορφή του γνήσιου επαναστάτη.
Ο Καίστλερ ακολουθεί πιστά την ιστορική πορεία του Σπάρτακου και την εντάσσει μέσα στο ιστορικό γίγνεσθαι της εποχής, αφού το ιστορικό κλίμα είναι η τελική επισφράγιση των γεγονότων, και, σε τελική ανάλυση, γεγονότα ξεκομμένα από το στίγμα της εποχής στερούνται νοήματος. Παρουσιάζονται μόνο τα γεγονότα που θεωρούνται τεκμηριωμένα καθώς ο Καίστλερ κινείται αποκλειστικά στο πεδίο που επιτρέπει η επίσημη ιστοριογραφία.
Έτσι, δεν βλέπουμε καν την απόδραση από τη σχολή του Λέντουλου, αλλά η πρώτη επαφή με το στρατό του Σπάρτακου γίνεται σ’ ένα πανδοχείο, όπου σταματούν οι μονομάχοι λίγες μέρες μετά την απόδραση, όταν ακόμα ο κόσμος δεν είναι σίγουρος αν το νέο της απόδρασης είναι πραγματικότητα ή φήμη.
Φυσικά, ούτε λόγος για το παρελθόν του Σπάρτακου, αφού τα στοιχεία δεν επαρκούν. (Το μόνο δεδομένο που αναπαράγεται είναι ότι κατάγεται από τη Θράκη). Καταγράφεται η πορεία προς το Βεζούβιο, ο αποκλεισμός από το στρατό του Γκλάμπερ, η θεαματική και ριψοκίνδυνη κατάβαση από τους βράχους με τα σχοινιά, ο αιφνιδιασμός και η συντριβή του Γκλάμπερ.
Ακολουθεί η συντριβή του Βαρίνιου, η υπεροχή στην Καμπανία, η αθρόα προσέλευση ανθρώπων που εντάσσονται στο στρατό κι εκπαιδεύονται και η απόπειρα του Σπάρτακου να εντάξει το στρατό του σ’ ένα γενικό μέτωπο ενάντια στη Ρώμη που θα αποτελείται από τον ίδιο, από τους πειρατές κι από το Σερτώριο που ξεσηκώθηκε στην Ισπανία.
Οι συγκυρίες ευνοούσαν, καθώς ο μεγαλύτερος όγκος των ρωμαϊκών στρατευμάτων βρισκόταν στην Ισπανία με τον Πομπήιο. Όμως το χρονοβόρο όραμα του Σπάρτακου για ένα οργανωμένο νέο κράτος που θα είχε συμμαχίες και θα εφάρμοζε τους νόμους της ισότητας και της δικαιοσύνης συγκρουόταν με την επιθυμία του άμεσου πλιάτσικου που εξέφραζαν περισσότερο οι Κέλτες και οι Γερμανοί με αρχηγό τον Κρίξο.
Οι στερήσεις του στρατού διέσπασαν την πειθαρχία και ο Κρίξος ισοπέδωσε και λεηλάτησε το Μεταπόντιο παρά την επιθυμία του Σπάρτακου. Ο Άρθουρ Κέσλερ (Arthur Koestler, 1905 – 1 Μαρτίου 1983) Ο στρατός κινδύνευε με διάσπαση. Ο Κρίξος αποχωρεί με περίπου 30.000 άντρες και συντρίβεται από τον Γέλλιο.
Ο Σπάρτακος εξολοθρεύει τον Μάντιο και στη συνέχεια γελοιοποιεί και τον Λογγίνο στην Mutina. Όταν έφτασε στον Πάδο ποταμό συνέβη ένα από τα πιο ανεξήγητα γεγονότα της ιστορίας. Ο Σπάρτακος δεν πέρασε στις Άλπεις ώστε να ανέβει στο βορρά εξασφαλίζοντας την ελευθερία, αλλά επέστρεψε στην Ιταλία, βάζοντας πλώρη για τη Σικελία.
Το γεγονός ερμηνεύτηκε ποικιλοτρόπως. Άλλοι μιλήσανε για κίνηση αλαζονείας από την πλευρά του Σπάρτακου που θεώρησε ότι δεν θα μπορούσε να ηττηθεί ποτέ. Άλλοι για υποταγή του Σπάρτακου στις επιθυμίες του στρατού που ήθελε να συνεχίσει τις λεηλασίες. Άλλοι ότι δεν μπορούσε να περάσει το φουσκωμένο ποτάμι.
Ο Καίστλερ κάνει λόγο για μια απογοητευτική είδηση που έφεραν μαντατοφόροι από τη Θράκη: «Μια λυσσασμένη μάχη είχε δοθεί κει κάτω στα βουνά. Ο Σαδάλας, βασιλιάς των Οδρυσών είχε νικηθεί και οι ρωμαίοι κυβερνήτες διαφέντευαν τη χώρα του. Έτσι, ούτε στην πατρίδα τους δεν μπορούσαν να βρουν τη λευτεριά, είχε κλείσει μπροστά στα μάτια τους σαν την πόρτα μιας καταπακτής και τώρα, δεν απόμενε πια παρά να ξανακάνουν τον ίδιο δρόμο στην αντίθετη κατεύθυνση, να ξαναφύγουν για το νότο». (σελ. 246).
Όσο για τις ερμηνείες που θέλουν την αλαζονική συμπεριφορά του Σπάρτακου και την πεποίθηση του αήττητου, ο Καίστλερ είναι ξεκάθαρος: «Από τη στιγμή που έμαθε το θάνατο του Κρίξου και τη διάλυση του στρατού του, ο Σπάρτακος έπαψε να έχει αυταπάτες. Ήξερε πως στο εξής, ο δρόμος οδηγούσε στο βάραθρο». (σελ. 245).
Εξάλλου, η ήττα του Σερτώριου στην Ισπανία κατέστησε σαφές στο Σπάρτακο ότι έμεινε μόνος κι ότι δεν υπήρχαν ελπίδες γι’ αυτόν. Η συνέχεια γνωστή. Την εξόντωση του Σπάρτακου αναλαμβάνει ο Κράσσος που καταφέρνει να τον εγκλωβίσει στο Ρήγιον χτίζοντας μία τάφρο 53ών χιλιομέτρων.
Ο Σπάρτακος πληρώνει τους πειρατές να τον μεταφέρουν στη Σικελία, οι οποίοι παίρνουν τα λεφτά και τον προδίδουν. Καταφέρνει και πάλι να ξεφύγει γεμίζοντας χώμα ένα αφύλακτο σημείο της τάφρου, προκαλώντας στον Κράσσο κατάπληξη.
Η τελική πράξη παίχτηκε στην περιοχή της Λουκανίας, όπου ο Κράσσος διέλυσε το στρατό των δούλων μετά από πολύωρη κι αιματηρή μάχη: «Το μεσημέρι, ο μισός στρατός του Σπάρτακου είχε εκμηδενιστεί. Οι υπόλοιποι μάχονταν γυμνοί ενάντια σε σιδερόφραχτους άντρες, ξύλο ενάντια στο σίδερο, σάρκα ενάντια στο μέταλλο. Ήταν πιότερο μια σφαγή, παρά μια μάχη. Τα θύματα φαίνονταν γοητευμένα από το θάνατο». (σελ. 278).
Ο θρύλος λέει ότι ο Σπάρτακος σκοτώθηκε τη στιγμή που προσπαθούσε να πλησιάσει τον ίδιο τον Κράσσο. Περίπου 6.000 δούλοι σταυρώθηκαν στην Αππία Οδό. Τη δόξα όμως της συντριβής των δούλων την καρπώθηκε, εντελώς άδικα, ο Πομπήιος, που, επιστρέφοντας από την Ισπανία, συνέτριψε κάποια υπολείμματα του στρατού των δούλων.
Ο Σπάρτακος ήταν μονομάχος θρακικής καταγωγής, που ηγήθηκε μεγάλης επανάστασης δούλων και άλλων κοινωνικώς καταπιεσμένων ατόμων εναντίον των Ρωμαίων. Σχεδόν όλες οι γνώσεις μας για τον Σπάρτακο περιορίζονται στα γεγονότα της επανάστασης που ηγήθηκε (73 π.Χ. – 71 π.Χ.), γνωστής και ως Επανάσταση του Σπάρτακου ή Επανάσταση των Μονομάχων.
Κι ανάμεσα στα γεγονότα ο Καίστλερ παραβάλλει επεισόδια από τα λουτρά της Καπύης μέσα απ’ το βλέμμα του μικροαστού υπαλληλίσκου γραφειοκράτη Κουίντου Απρόνιου, που συνεχώς επιδιώκει την κοινωνική άνοδο και συνεχώς ματαιώνεται. Που αγανακτεί με όλους τους εξεγερμένους και τους ψευδορήτορες των λουτρών οι οποίοι καταγγέλλουν τη φρικαλέα διεφθαρμένη ρωμαϊκή εξουσία κι οραματίζονται ένα δίκαιο κόσμο.
Που κάνει τα πάντα για ένα δωρεάν εισιτήριο για την αρένα του Λέντουλου Βατιάτου, για να συμμετέχει κι αυτός στον άρτο και τα θεάματα, όπως όλοι οι επιφανείς, και που μένει διαρκώς στο περιθώριο. Η δειλία, η νωθρότητα, οι γελοίες φιλοδοξίες και η κίβδηλη εντιμότητα του Απρόνιου παίρνει διαστάσεις εξοργιστικές μπροστά στα βουνά της δυστυχίας και της κοινωνικής ανισότητας που ξετυλίγονται.
Κι αυτό ακριβώς είναι το κλίμα της εποχής. Οι καλλιεργητές χάνουν τη γη τους γιατί τα γεωργικά προϊόντα φτάνουν με μηδαμινό κόστος από τις κατακτημένες χώρες – αποικίες και η καλλιέργεια γίνεται ασύμφορη. Περιφέρονται ρακένδυτοι μέσα στη Ρώμη και διατρέφονται από το συσσίτιο της πόλης. Μοναδική προοπτική γι’ αυτούς είναι ο στρατός.
Η συγκλητική εξουσία είναι η μεγάλη αρένα της διαφθοράς και του παζαρέματος όλων των συμφερόντων. Ο πλούτος συγκεντρώνεται σε μια ολιγάριθμη ελίτ και η αυτοκρατορία, πέρα από στρατό δεν παράγει τίποτε. Μοναδική κερδοφόρα επιχείρηση είναι το θέαμα και κυρίως οι αρένες των μονομάχων.
Οι δούλοι συμβάλλουν επιπλέον στην εξαθλίωση του κόσμου που πλέον είναι αδύνατο να βρει το παραμικρό μεροκάματο. Παρακολουθούμε μια αποκτήνωση που θυμίζει καπιταλισμό και στηρίζεται στη στρατοκρατία, την πολιτική διαφθορά, την εκτόνωση της αρένας, την απελπισία του κόσμου και την εκμετάλλευση όλων των περιοχών που προσαρτήθηκαν βίαια στην αυτοκρατορία.
Τα λόγια του Κράσσου απέναντι στον Κάτωνα – που εκπροσωπεί τον κούφιο ιδεαλισμό της εξιδανίκευσης του παρελθόντος – είναι ακριβώς αυτός ο καθρέφτης. Είναι η ισχύς μιας πρώιμης και αδυσώπητης παγκοσμιοποίησης που ισοπεδώνει τους ανθρώπους:
«Η πειθαρχία και οι αρετές του παλιού καιρού, όλα αυτά είναι ωραία και καλά! Όμως τι μπορούν να κάνουν ενάντια στην αγροτική κρίση ή ενάντια στον εξευτελισμό της ιδιοκτησίας;…
Η υπέρτατη πονηρία του ρωμαϊκού κράτους συνίσταται στο ότι λαβαίνει εμπορεύματα απ’ τις αποικίες του χωρίς να πληρώνει στην ουσία ούτε ένα σηστέρτιο. Αυτό σημαίνει, για παράδειγμα, ότι οι εξαγωγές της Ασίας μεταφέρονται απλώς σε πίστωση αυτών των αποικιών και έναντι των μελλοντικών φόρων. Μ’ άλλα λόγια έχουμε τα πάντα για τίποτα και, όσο παράδοξο κι αν φαίνεται, το σύστημα αυτό είναι κι ο κύριος αίτιος της σημερινής μας κατάστασης.
Ο ρωμαίος πολίτης δεν έχει πια κανένα κέρδος απ’ τη δική του παραγωγή. Πώς θα πολεμήσει ο αγρότης ενάντια στο φτηνό στάρι που μας έρχεται απ’ έξω; Πώς θα αντέξει ο τεχνίτης τον ανταγωνισμό των σκλάβων, δηλαδή των χεριών που δεν πληρώνονται; Γι’ αυτό στις μέρες μας ο ελεύθερος πληθυσμός είναι άνεργος…Δεν του απομένει παρά να πουλήσει το χωράφι του και να ‘ρθει στην πρωτεύουσα όπου οι δωρεάν διανομές σταριού θα τον εμποδίσουν να πεθάνει από την πείνα. Αφού του απαγορεύουν να εργάζεται, έχει το δικαίωμα να ζητιανεύει!…
Έτσι, οι πραγματικοί αφέντες του ρωμαϊκού κράτους είναι οι αγρότες των φόρων, οι δημοσιολόγοι, οι χρηματιστές, οι κερδοσκόποι, οι αντιπρόσωποι των ορυχείων κι οι έμποροι σκλάβων. Εκείνοι αποφασίζουν για την ειρήνη ή τον πόλεμο, εκείνοι ρυθμίζουν ανάλογα με τα κέφια τους την ευημερία ή την καταστροφή της χώρας». (σελ. 161 – 162).
Άρθουρ Καίστλερ «ΣΠΑΡΤΑΚΟΣ» εκδόσεις ΆΓΚΥΡΑ Αθήνα 1978
eranistis.net/wordpress
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου